“1440 dəqiqə” rubrikası – qəhrəmanımızın həyatından bir günü təsvir etməkdir. Bu rubrikada onun zaman ölçümündə yaşadığı dünyasına qərq olmağa, gündəlik həyatının ritmini hiss etməyə çalışacayıq. Beynəlxalq qrossmeyster Teymur Rəcəbovun vəziyyətində alışdığımız zaman çərçivəsi ilkin şahmat xaosundan geri qalır. Zamansız geri sayım nöqtəsindən başlayaraq min ildən çox yaşı olan oyun qaydalarına tabe olan monoxrom şahmat səltənətinə düşdük...
Səhər. Debüt. Oyunun ilkin mərhələsi.
Bir vaxtlar dahi Fişer şahmatın ilham tələb edən yaradıcı fəaliyyət olduğunu demişdi. O, bəzən günlərlə məşq edirdi, bəzən isə həftələrlə şahmata toxunmurdu. Mənim də dəqiq bir qrafikim yoxdur – səhərə qədər oturub sonra isə məşqə davam edə bilərəm.
Köhnə hind müdafiəsi.
Qarşıda ciddi yarışma olduğu zaman ‒ istər konkret bir rəqibə və ya turnirə hazırlıq olsun ‒ hər şey planlaşdırılmalıdır. Vəziyyəti öncədən düşünməli və təhlil etməliyəm. Bu gün şahmatı fiziki məşqlərsiz təsəvvür etmək çətindir, çünki fiziki dözümlülük, böyük psixo-emosional yükə tab gətirməyə və yeddi saata qədər davam edə biləcək oyun zamanı konsentrasiyanı qorumağa kömək edir.
Günorta. Demarkasiya xətti ‒ dördüncü və beşinci üfüqi xətlər arasında şərti olaraq çəkilmiş, şahmat taxtasını iki bərabər hissəyə bölən bir xəttdir.
Yaradıcı prosesin vakuumunda olduqda məşqlər bir növ beyin fırtınasını təcəssüm edir: rəqibi, debüt yerişi, strategiyanı və s. araşdırmaq lazımdır. Yalnız mühitdən tamamilə ayrıldıqda şahmatda yeni bir dəb gətirəcək ideyalar yaranır, yeni variantlar əlavə etmək mümkün olur... Bütün bunlar sinir sistemini çox həyəcanlandırır. İlhamlandırır. Ancaq uzun müddət ideyaların fontan vurduğu vəziyyətdə qalmaq mümkün deyil. Müəyyən zamanda yorğunluq hissi başlayır və adətən bu idmana getməli olduğum vaxta təsadüf edir.
Vəzir qambiti – mərkəzə irəliləmək üçün planlı mübarizədir, üstəlik yarımaçıq və ya açıq debütlərdən fərqli olaraq şahmat taxtasındakı hadisələr o qədər də güclü inkişaf etmir.
Şahmatdan kənar vaxtımın necə keçdiyinə nəzarət etmirəm. Bir az tənbəllik, dostlarla görüş, həyat yoldaşımla sərgilərdə gəzinti... Əgər gün 24 saatdan çox olsaydı, o saatları da bağda və ya başqa yerlərdə ailəmlə birlikdə keçirərdim. Əslində mən çox xoşbəxt bir insanam – bütün vaxtımı yaxın insanlarla keçirmək istərdim, çünki özümü onların əhatəsində o qədər yaxşı hiss edirəm ki, heç yana getmək və ya qeyri-adi bir şey etmək istəmirəm. Həm də o qədər səyahət etmişəm ki, yəqin ki, yalnız Aya uçmaq qalıb…
Gündüz. Mittelşpil. Oyunun ortası.
Oyuna qərq olanda zehni və emosional olaraq mühitdən o qədər uzaqlaşıram ki, suallara və zənglərə reaksiya vermirəm. Yəqin ki, yaxınlarım üçün bu asan deyil. Ancaq düşünürəm ki, bu hiss öz peşəsi ilə ciddi məşğul olanların çoxuna tanışdır. Zaman daralır və ildırım sürəti ilə uçur…
Dolama gediş – ümumi gərginliyin, qeyri-müəyyənliyin qorunub saxlanıldığı və tərəflərin niyyətlərini sona qədər bilmədikləri mövqe xarakterli manevrlərdir.
Əlbəttə ki, erkən yaşdan bu rejimdə işləmək çox böyük gərginlikdir. Ancaq eyni zamanda bu, şahmat labirintindən yeganə çıxış yolunu tapdığın zaman yaranan inanılmaz məmnuniyyət hissidir. Oyun və məşq prosesi, şahmat kompozisiyasının quruluşu, şahmat etüdlərinin həlli – şahmat oyununun ən gözəl hissəsidir, bundan həzz alırsan. Gərginliklər əsasən psixo-emosional olur. Yüksək səviyyədə konsentrasiyanı qorumaq asan olmur, lakin vəziyyətin bu gərginliyinin zirvəsində ən yaxşı yeni ideyalar, həll yolları, partiyalar ortaya çıxır.
Ancaq mübarizənin başqa bir tərəfi də var – məğlubiyyət. Hələ gəncsən, böyüməmisən və məğlubiyyətlə təkbətək qalırsan – bu çox qorxunc hissdir. Qələbə qazandıqda səni insanlar, təbriklər, şöhrət əhatə edir. Məğlubiyyət zamanı isə ürək ağrısı ilə tək qalırsan. Bununla bağlı belə bir məşhur ifadə var: “Zəfərin min atası var, məğlubiyyət isə həmişə yetimdir”.
Siciliya müdafiəsi.
Çox şey yaşadıqdan sonra məndə məğlubiyyətə qarşı immunitet yaranıb. Bunun həyatın sonu olmadığı və qarşıda hələ milyonlarla fərqli şansın olacağı anlayışına əsaslanıram. Əlbəttə ki, bu qədər səy göstərirsən, durmadan çalışırsan, var gücünü ortaya qoyursan və birdən ümidlərin puç olur! – bunun öhdəsindən gəlmək çox çətindir. Hətta ən əfsanəvi ustalar belə bundan sığortalanmayıblar. Ancaq bu emosional uğursuzluğun öhdəsindən gələrək, düşüşdən sonra ayağa qalxaraq sən bərkiyirsən və emosional olaraq möhkəm olursan.
Axşam. Endşpil. Oyunun sonu.
Ən uzun partiyam altı saat davam edib. Amma şahmat karyeramdakı ən uzun emosional mübarizə – bütün dünya azarkeşləri üçün məşhur partiya, 15 yaşında ikən Kasparovla oynadığım oyun olub. Kasparovun uduzduğu mövqedə vaxt gedirdi – bir dəqiqə, otuz saniyə – bəlkə də, həyat ölçümlərində bu əhəmiyyətsiz vaxtdır, amma elə hiss edirdim ki, bu vaxt heç bitməyəcək! Ancaq yenə də bitdi!
Şah – şahın düşmən fiqurlarının və piyadaların hücumuna məruz qaldığı pozisiya.
Mən Kasparov dünya çempionu olduqdan sonra dünyaya gələn və onu məğlub edən yeganə insanam. O, ağ fiqurlarla yeddi ildən çox idi ki, uduzmurdu, görüşümüz ərəfəsində ardıcıl 10 turnir qazanmışdı. Heç kim bu turnirin on birinci olacağına şübhə etmirdi. Dünya mətbuatı mənim qələbəmlə bərq vururdu, Kasparovun Linaresdə keçirilən turnirdə on beş yaşlı oğlana necə məğlub olduğu barədə müxtəlif karikaturalar çəkilirdi.
Mat – şahmatda şahın müdafiəsi və çıxış yolunun olmadığı vəziyyətdir
Şahmat tarixində on beşə yaxın insan klassik xətdə tanınan dünya çempionu vardır. Və mənim üçün on beş yaşında ikən guya bu oyunu "icad edənlərdən" birini məğlub etmək təsvirolunmaz hiss idi. Oyun başa çatdıqda, anam atamdan nə baş verdiyini soruşur. Atam cavab verir: “Tima qalib gəldi.” O, inana bilmirdi: “Qazandı! Kasparova qalib gəldi?!”. Bir neçə gün hamımız şok içində idik…
Gecə. Dominasiya – əsas xanaları və bütövlükdə şahmat taxtasını tam nəzarət altında saxlayaraq üstünlük təşkil edən vəziyyətdir.
Uşaqlıqdan bəri rəğbət bəslədiyim sevimli ədəbi personajlar – Şerlok Xolms və Qraf Monte Kristodur. İf qalasının məhbusunun düşmənlərindən qisas alması həmişə xoşuma gəlirdi. Mən özüm də intriqa yaradan və quyu qazan insanları unutmuram. Ancaq qisas almaq istəmirəm!
Mətn: Leyla Sultanzade
Foto: Emil Ağayev
Material ikinci buraxılışda dərc olunmuşdur.
